نمادهای مبلمان و طراحی

مقدمه:
هرچند نخستین مفهومی که از واژه‌ی مبلمان به ذهن خطور می‌کند، کارکرد نشیمن است، اما بدیهی است که این واژه، امروز گستره‌ای بس فراگیر را در بر گرفته است؛ تا جایی که بسیاری از صاحبنظران، عناصر معماری داخلی ساختمان، همچون درب، پنجره، پارکت و … و نیز عناصر تزیینی همچون لوازم روشنایی را نیز جزئی از گستره‌ی وسیع مبلمان به شمار می‌آورند. این واژه، در گستره‌ی فضاهای شهری نیز دامنه‌ای بسیار وسیع داشته تا جایی که از مجموعه‌ی تجهیزات و اثاثه‌ی منصوب در فضاهای عمومی شهری، با عنوان مبلمان شهری یاد می‌شود.

گرچه امروز واژه‌ی مبلمان مفهوم و کارکردی بسیار فراتر از واژه‌ی مبل یافته است، با این وجود، هنوز هم صندلی، به عنوان شاخص‌ترین عنصر مبلمان، از جایگاه و اهمیتی ویژه برخوردار است. از این رو، اغلب طراحان صاحب‌نام ، همواره می‌کوشند تا با طراحی یک نمونه صندلی خلاقانه که تفاوتی چشمگیر با نمونه‌های پیشین خود داشته باشد، نام خویش را در محافل طراحی و صنعتی زبانزد کنند.

در حقیقت، اغلب سبک‌های طراحی مبلمان، بارزترین نمود و تأثیر خود را در طراحی صندلی به نمایش گذاشته‌اند.
همچنین، گفتنی است که از گذشته تاکنون همواره مبلمان را مترادف با صنعت چوب بر‌شمرده‌اند و متولیان این صنعت نیز در کشور ما، غالباً دست‌اندرکاران صنایع چوبی بوده‌اند؛ اما امروز به یمن بهره‌گیری از مواد و فناوری‌های نوین صنعتی، تولید مبلمان دیگر به صنعت چوب محدود نمی‌شود و طیفی وسیع از صنایع دیگر را نیز به خدمت می‌گیرد. امروز، طبقه‌بندی گونه‌های مبلمان، از ضرورتی ویژه برخوردار است. طبقه‌بندی مبلمان از دیدگاه‌های گوناگون، افق‌های نوینی را پیش روی طراحان و تولیدکنندگان نهاده و آنها را به چالشی نظام‌مند و دوراندیشانه برای تعریف و ابداع محصولاتی نوین فرا می‌خواند. امروز، رویکرد موفق بسیاری از طراحان مشهور جهانی، طراحی سیستمی هماهنگ و همسان از مبلمان است که در آن مجموعه‌ای از محصولات با کاربری‌های مختلف، برای محیط زندگی و فعالیت انسان تعریف می‌شوند.

این نگرش هوشمندانه، مبلمان را نه به عنوان محصولاتی منفرد و مجزا، که به عنوان مجموعه یا سیستمی از محصولات مرتبط و یکپارچه تعریف کرده و به ارائه‌ی راهکارهایی کارآمد، علمی و اقتصادی می‌پردازد که تأثیرات ویژه‌ی آن را می‌توان در ارتقای کیفیت زندگی و همچنین بهره‌وری محیط کاربری به روشنی مشاهده نمود. امروز، مبلمان بیش از هر زمانی از کارکردهای تجملی و تشریفاتی فاصله گرفته و نقش مؤثری را در بهبود، تسهیل و تسریع فعالیت‌های انسانی به عهده گرفته است.
گفتنی است که مبلمان را می‌توان از دیدگاه‌های گوناگونی همچون کاربری، محیطِ کاربری، فرایند تولید و سبکِ طراحی مورد طبقه‌بندی قرار داد.

 مبلمان سبک کلاسیک:
آنچه که امروز از مبلمان سبک کلاسیک می‌شناسیم، عموماً ریشه در مبلمان یونان و روم باستان دارد. رومیان باستان، نخستین مردمانی بودند که طراحی و تولید مبلمان را به شکلی تخصصی و در عرصه‌ی عمومی اجتماع گسترش دادند و افزون بر شاخص‌های زیبایی‌شناختی و سبک، به تولید مبلمان کارا و بهره‌ورانه پرداختند. بعدها، ایتالیایی‌ها و دیگر اروپاییان، بر پایه‌ی دستاوردهای بی‌‌مانند رومیان، سبک‌های طراحی مبلمان را توسعه بخشیدند و شاهکارهایی در این عرصه به نمایش گذاشتند. امروزه، مبلمان کلاسیک همچنان با اقبال بسیاری از طبقات اجتماعی روبروست. سبک‌های کلاسیک مبلمان، عموماً از نام پادشاهان و حکمرانان عصر خود و در پاره‌ای موارد از نام طراحان و سازندگان مبلمان برداشت شده است.

زمان ساخت نخستین مبل‌های اولیه را، به علت عدم دستیابی به نام سازندگانشان به طور دقیق نمی‌توان مشخص کرد. در واقع، بعد از سده‌ی پانزدهم بود که نخستین مبل‌هایی که شناسایی شده‌اند، نام سازندگان و صنعتگران خود را به همراه داشته‌اند. اوج شکوه و کمال مبلمان سبک کلاسیک را می‌توان در مبلمان سده‌ی هیجدهم مشاهده کرد. در سده‌ی هیجدهم، مبلمان حجیم و پرآرایه، بازتابی شکوهمند از معماری اماکن مذهبی آن دوران بود؛ قطعات قطور و خشک و خشن به مدد کنده‌کاری‌های وسیع، همراه با نصب قطعات فلزی گران‌قیمت، سنگ‌ها و چوب‌های کمیاب تزیین می‌شدند و این ویژه‌ی دورانی است که هنوز مهارت‌های فنی و فناوری ماشینی نتوانسته بود توان سازندگان را افزایش دهد.

از سده‌ی هیجدهم به بعد مبلمان کلاسیک گسترش پیدا کرد و ارزش خود را در دهه‌های بعدی نیز حفظ نمود و حتی امروزه، بعد از چندین قرن، هنوز از این سبک‌ها استفاده می‌شود. به منظور هماهنگی با معماری تحول‌یافته، مبلمان نیز به‌ تدریج، نه تنها از طریق فرم و سبک، بلکه از نظر نوع مواد و چوب نیز تغییر یافت. چوب‌های مختلفی نظیر راش، بلوط، سرو، آبنوس، شاه‌بلوط و … به تدریج جایگزین چوب گردو و ماهاگونی شدند. پیدایش انقلاب صنعتی و فناوری‌های نوین ساخت نیز تأثیری مثبت و سازنده بر فرایند تولید مبلمان سبک کلاسیک نهاد.

پس از اختراع ماشین‌های تراش و با افزایش بازده کاری، فرآیند‌هایی همانند خم کردن چوب، ورقه‌ورقه کردن و مونتاژ مکانیکی قطعات، به سازندگان این مدد را رساند که بتوانند زیباترین و مقاوم‌ترین مبلمان را در کوتاه‌ترین زمان ممکن، با تناسبات بدیع و بر مبنای ابعادی استاندارد بیافرینند و همچنین تحول در دانش شیمی و فرآورده‌های شیمیایی صنعتی، در قیاس با گذشته انواعی از مواد جلا‌دهنده‌ی نوین را در اختیار سازندگان قرار داد تا بتوانند به مبلمان کلاسیک، نمای دلپذیرتری بدهند.

در نگاهی تاریخی، سبک‌های کلاسیک مبلمان را می‌توان به اجمال به شرح جدول برشمرد:

بنابراین، نگاهی اجمالی بر تاریخ طراحی مبلمان کلاسیک گویای آن است که این سبک‌ها غالباً از سه کشور اروپایی ایتالیا، فرانسه و بریتانیا ریشه گرفته‌اند و سپس در گذر زمان به دیگر نقاط اروپا و امریکا گسترش یافته‌اند. از آنجا که ایرانیان نیز از پیشینه‌ای غنی در طراحی و ساخت مبلمان کلاسیک برخوردار بوده‌اند و با توجه به عنایت ویژه‌ی حکمرانان ایرانی به ساخت مبلمانی چشمگیر و باشکوه، شایسته‌ است پژوهشگران و طراحان ایرانی با پژوهشی جامع در عناصر فرهنگی و هنری بومی و عناصر شاخص مبلمان ایرانی، اقدام به طراحی مبلمانی که نمایانگر پیشینه‌ی فرهنگی و تمدنی ایران‌زمین باشد، بنمایند.

مبلمان دمیرچی – damirchifurniture